نشریه مطالعات جامعه شناختی
پیاپی 21 (تابستان 1382)

طی دهه گذشته سهم ایران در علم جهان به طور چشمگیری افزایش یافته است در این مقاله پس از بیان این واقعیت سعی می شود تاعملکرد علمی ایران از طریق تعداد مقالات علمی چاپ شده توسط اجتماع علمی آن اندازه گیری شود سپس ساختار معرفتی علم در ایران به منظور تشخیص هر نوع ناهنجاری بر مبنای طبقه بندی پاپسکویی عرضه شده است نتیجه آنکه رشته شیمی با تولید استثنائی خود تناسب میان رشتته ها را از میان برده است

کاربرد فراگیر داروها و تکنولوژی بهداشت عمومی و بهبود در تولید مواد غذایی از عمده ترین عوامل کاهش مرگ و میر بوده است ولی دستاوردها در جمیتهای مختلف بسیار متفاوت است علاوه بر نابرابری میان ملتها عدم تساوی بین طبقات اجتماعی در داخل کشورها نیز قابل توجه است همراه با دستیابی جوامع به توسعه اقتصادی اجتماعی میزان مرگ و میر کاهش می یابد وعلل مرگ و میر نیز با تغییر اساسی روبرو می شود در گذشته بیماری های عفونی انگلی و تنفسی عامل اصلی مرگ بودند در صورتی که با مهار اکثر بیماری های واگیر طول عمر انسانها افزایش یافته است و در زمان حاضر علل مرگ و میر بیشتر بیماری های قلبی عروقی سرطانها سوانح وتصادفات است میزان و علل مرگ ومیر در گروه های مختلف سنی و جنسی با درجه توسعه یافتگی جوامع ارتباط دارد و کاهش مرگ و میر منجر به افزایش امید زندگی یا عمر متوسط میگردد در این مقاله نشان داده می شود که میزان مرگ و میر جمعیت تهران به سطح پایینی6 در هزار رسیده است همچنین سهم بیماری های قلبی عروقی سرطانها و سوانح و تصادفات در بین علل مرگ و میر افزایش یافته و به تدریج از در صد مرگ و میر نوزادان کاسته شده است

هرمنوتیک که در آغاز برای کشف حقیقت متون مقدس به کارگفته می شد در جریان تحول خود مبدل به روش عام کشف معنا شد هرمنوتیک روشمند شلایر ماخرو دیلتای در صدد کشف معنایی بود که در ذهن آفرییند اثر وجود دارد به همین سبب این نوع هر منوتیک هرمنوتیک مبتنی بر بازسازی نام گرفت شاخص ترین جامعه شناسی که از این روش سود جست ماکس وبر بود که در اثر کلاسیک خود اخلاق پروتستانی و روحح سرمایه داری دست به بازسازی دینای پروتستان ها زد اما چرخش زبانی که در علوم انسانی در آغاز قرن 20 رخ داد توجه به ذهن جای جای خود را به توجه به زبان داد هرمنوتیک زبانمند گادامر با انتقاد از منطق روشمند هرمنوتیک ذهن مرکز کشف حقیقت را به نوعی گفتگوی میان ستها در متن تحول تاریخی آنها بدل ساخت هابر ماس با نقد از گادامر هرمنوتیک را روش فهم زیست جهان و زندگی روزمره به شمار آورد روشی که با اتکا به ملاک وضعیت ایده آل گفتار ارتباط مخدوش را در گفتگو آشکار می سازد و امکان رسیدن به وفق را در زندگی روزمره فراهم می کند

این مقاله با استفاده از داده های سرشماری سالهای 55-65 و75 ارتباط بین برخی از عوامل اقتصادی اجتماعی و جمعیتی و مشارکت زنان در نیروی کار را به تفکیک استانها بررسی می کند میزان مشارکت زنان در نیروی کار در ایران در فاصله سالهای 75-55 کاهش یافته است اما طی سالهای 75-65 روند صعودی داشته است از نظر استانی بالاترین میزانهای فعالیت به استانهای گیلان یزد وچهارمحال و بختیاری و پایین ترین میزانهای فعالیت به استانهای ایلام کهگیلویه و بویر احمد و هرمزگان تعلق داشته اند نتایج فوق تقریبا درتمامی سرشماری ها با اندکی تفاوت وجود داشته است کاهش شدید مشارکت در گروه های سنتی 14-10،19-15 و 24-20 به تغییر در الگوی سنی مشارکت منجر شده است بالا بودن میزان فعالیت زنان تقریبا با کاهش میزان تحصیلات کاهش باروری افزایش سن ازدواج و افزایش نسبت شاغلین در بخش صنعت همراه بوده است اما میزان این تغییرات در استانهای کشور متفاوت است به نظر می رسد افزایش میزان تحصیلات زنان تغییر اهمیت بخشهای اقتصادی و تغییر وضعیت فرهنگی و اجتماعی کشور در دوره بررسی نقش عمده ای را در تحولات مشارکت زنان در نیروی کار موجب شده است

این مقاله نسبت پدیده دوجهانی شدنها را با جامعه جهان اضطراب مطالعه می کند مطالب این مقاله در چهار بخش اساسی تنظیم شده است بخش اول مفهوم عوامل خصوصیات و پیامدهای اضطراب را تحلیل می کند بخش دوم به اختصار مفهوم جهانی شدن را بررسی می کند در بخش سوم نسبت جهانی شدن با فشار تنش دلواپسی ور یسک مورد مطالعه قرار می گیرد در بخش چهارم مفهوم دو جهانی شدنها با تکلیه بر نظریه بوردیو در خصوص خشونت نمادین و ارتباط ان با اضطرابهای پنهان نقد وتحلیل می گردد پیش فرض اصلی این مقاله بر شکل گیری دو روند در جهان شدن است یکی توضیح دهنده جهان شدن در جهان واقعی جهان اول ودیگری بیان کننده جهان شدن در جهان مجازی(جهان دوم) است ارتباط آنی هم زمان و سریع با جهان مجازی و زندگی در جهان واقعی مستلزم نوعی دوئیتهای اضطراب زا است که به وجود آورنده جامعه جهانی اضطراب است این جامعه جهان معاصر را از دوره مدرن متمامیز می کند

مقاله حاضر به مسئله هویت و ابعاد مختلف آن در استان سیستان و بلوچستان می پردازد در این مقاله با استفاده از داده های گردآوری شده در چهار شهر استان سیستان و بلوچستان تحولات جمعیتی استان در پرتو نگرشهای اجتماعی بررسی می شود داده های مورد استفاده از نمونه ای به حجم 3913 نفر از ساکناان چهار شهر زاهدان خاش چهابهار و زابل گردآوری شده است نتایج تحقیق نشان داده است که دو شیوه نگرش نسبت به هنجارهای خانوادگی وجود دارد در یک سو هنجارهای خانوادگی با تاکید بر ارزشهای جمعگرایانه تشکیل خانواده در سنین پایین و اهمیت نقش بزرگترها و در سوی دیگر هنجارهای جدید خانوادگی با گرایشهای فرد گرایانه تشکیل خانواده در سنین بالاتر و گرایش نسبی به برابری در خانواده قرار داد این دو الگوی زندگی باتحصیلات و تمایل به مهاجرت نیز مرتبط هستند

جامعه ایران در دهه دوم انقلاب اسلامی(1380-1370) دو جریان نوسازی اقتصادی (سازندگی) و سیاسی (اصلاحات) را پشت سر گذاشته است. این تغییرات شتابان اقتصادی و سیاسی آثار مختلفی بر جامعه ایران بر جای گذاشته اند. به نظر می رسد یکی از این آثار - تشدید نابسامانی ها در صحنه سیاسی ایران باشد. این مقاله با طرح مفهوم آنومی سیاسی و با تکیه بر نظریه آنومی سیاسی دورکیم - علل موثر بر این وضع را توضیح می دهد.

در این مقاله نسبت میان حل مسئله جزءگرایانه یا اصلاحی با حل مسئله کل گرایانه یا یوتوبیایی سنجیده می شود و تغییر پارادیمی از اولی به دومی مورد تاکید قرار می گیرد.سپس نظریه سه جهان پوپر ارائه می گردد.هدف از ارائه این نظریه و یاری گرفتن از آرای لاکاتوش برای تکمیل آن -تصریح نقش طرحهای تحقیقاتی رقیب در حل مسئله و تاثیر نقادی بر پیشرفت علم است.در پایان با توجه به این مقولات نظری و ضعیت آکادمیک ایران به شیوه ای نقادانه بررسی می شود.

به رغم پژوهشهای متعدد درباره زندگی عشایر در ایران هنوز ابعادی از زندگی آنان مستور باقی مانده است که رابطه آنها با حیوانات از جمله، است حیوانات نزدیک ترین یاور انسان در زندگی اجتماعی بوده و هستند تا جایی که هنوز زندگی انسان در حمل و نقل نگهبانی ومراقبت تغذیه و شکار و جز آن تا حد زیادی مدیون حیوانات است گرچه به تناسب پیشرفتهای تکنولوژی حیوانات نقش کمتری در زندگی روزمره ایفا میکنند سگ از حیواناتی است که در فرهنگ ادب عرفان فولکلور و سنتهای شفاهی ایران زمین حضوری پررنگ داشته و دارد در این پژوهش باورها و رسوم و سنن اجتماعی جامعه ایلی بویر احمد درباره سگ مورد بررسی قرار گرفته است

کارل پویر فیلسوف اتریشی الاصل مقیم انگلیس آنچه را که با عنوان منطق موقعیت یا تحلیل موقعیت معرفی کرده به منزله ابزاری روشن شناسانه متدولوژیک برای علوم اجتماعی و انسانی در نظر گرفته است. هر چند این متدولوزی با اقبالل شمار زیادی از محققان همراه بوده اما نحوه معرفی این رهیافت از جانب پوپر گذشته از تغییراتی که طی سالها و درجریان تحریر های مختلف در آن واقعشده با ایجاز و اختصاری همراه بوده است که در مواردی مخل فهم دقیق می شود وبعضا نوعی توهم ناسازگاری درونی را با برخی دیگر از آراء این فیلسوف به وجود می آورد در مقاله ذیل ضمن معرفی نقادانه رهیافت پوپر و اشاره به کاستی های احتمالی آن کوشش می شود تا قرائت سازگاری از مدل منطق موقعیت یا تحلیل موقعیت به عنوان مدل تبیین کننده مناسب برای فهم متاملانه در حوزه علوم اجتماعی و انسانی ارائه شود این مدل بر مفاهیمی همچون موقعیت و شرایط نهاد ها و برساخته های اجتماعی حیث التفاتی کنش و عمل عقلانیت معنا و نقش ظرف و زمینه در فهم امور رویداد ها و متون تاکید می کند به اعتبار نقشی که مدل تحلیل موقعیت یا منطق موقعیت در وحدت بخشی میان رهیافتهای تبیین کننده مختلف از جمله مدلهای علی مدلهای متکی به تعمیمهای قانون مانند تبیی هانی متکی به نقش شخصیت و تفسیر های متکی به متن (هرمنیوتیک) بازی می کند مدلی فراگیر و کار امد است که در قیاس با برخی از مدلهای علوم اجتماعی و انسانی از این مزیت مضاعف برخوردار است که یافته ها و دعاوی اش عینی و نقد پذیر و متعلق به حیطه عمومی هستند

مقاله حاضر به تحلیل سطوح عرفی شدن جامعه ایران در سه سطح کلان میانه و خرد می پردازد ایده اصلی مقاله این است که در سطح کلان شاهد عرفی شدن در قلمرو سیستم هستیم اما در قلمرو زیست جهان وحوزه خصوصط وعمومی دین حضور فعال دارد در سطح میانی نیز بادی بین دین سازیمانی و دین در حوزه عمومی مردم تفاوت قائل شد در سطح کنشهای فردی باروها و انگیزشهای مذهبی همچنان نقش قابل ملاحظه ای در جهت دهی به کنشهای مردم ایفا می کند در عین حال مردم تمایل دارند میان کشنشهای دینی که ازادانه درزیست جهان شکل شکل می گیرد با کنشهایی که از بالا و درقلمرو رسمی تجلی می یابد تفاوت گذاراند به طور خلاصه فرآیند عرفی شدن در سطح کلان جدی تر و چشمگیر تر است نتیجه آنکه برای دینی شدن مجدد قلمرو زندگی ضمن پرهیز از سازمانی کردن عناصر دینی باید به خروج آنها از قلمرو سیستم و ارتباطی کردن مجدد آنها همت گماشت

این مقاله با هدف ارائه مدلی نظری تنظیم شده است که مبنای معرفت شناسی آن نقد تاریخ نگاری مارکس گرایانه است در سنت جامعه شناسی تاریخی دو رویکرد مارکس گرایانه (ماتریالیسم تاریخی و شیوه تولید آسیابی) به تاریخ نکاری ایران پرداخته اند در این مقاله نشان می دهیم که به کارگیری این رویکردها به دلیل نقائص نظر ی از جمله همسان پنداری ساختارهای اقتصادی اجتماعی تاریخ ایران با تجربه اروپائی مانع فهم دقیق دوره هایت اریخ ایران میش ود ادعای ما این است که این نقص نظری با ارائه رویرکد روابط ترکیبی شیوه های تولیدی که مدل پیشنهادی ان مقاله است رفع خواهد شد برای معتبر کردن این ادعا مدل نظری روابط ترکیبی را برای تبیین شکل گیری های اجتماعی دوره صفویه پیشنهاد می کنیم

با توجه به ضرورت و اهمیت روز افزون به کارگیری صحیح دستاوردهای نوین علمی و فنی در فرآیند توسعه کشاورزی این پرسش مطرح است که ترویج به عنوان کامل اصلی اشاعه نوآوری های علمی و فنی چه نقشی در توسعه کشاورزی ایران ایفا کرده است برای پاسخ به این پرسش ضمن مرور منابع و با توجه به دیدگاه نظامهای پیچیده چارچوب مفهومی جامعی تنظیم گردید و در قالب آن توسعه کشاورزی به عنوان تابعی از عملکرد نظام کشاورزی و عناصر درونی آن از جمله ترویج مورد توجه قرار گرفت به منظور تعیین سهم ترویج در توسعه کشاورزی علاوه بر اعمال روش شبه آزمایشی و کنترل میدانی عوامل غیر آزمایشی تکنیکهای پیشرفته کنترل آماری نیز مورد استفاده قرار گرفت پس از انتخاب نمونه ها در سطح ملی و گرد آوری داده ها وتحلیل آنها این نتایج به دست آمده که توسعه کشاورزی تابعی از شرایط و عوامل عدیده ای است که یکی از موثرترین آنها ترویج کشاورزی است ترویج از طریق ارتقا سطح دانش و مهارتهای کشاورزان در توسعه کشاورزی موثر است ولی میزان این تاثیر به عوامل کنترل مطرح شده اند عوامل کنترل اعم از آ،که عوامل درون بخشی ترویج و نظام کشاوری باشند یا عوامل اجتماعی و طبیعی در افزایش میزان اثر بخشی ترویج در توسعه کشاورزی موثرند بنابراین در فرایند توسعه ترویج وتوسعه کشاورزی توجه به مجموعه این عوامل ضروری است